O'zgaruvchilar. Sonlar va arifmetik amallar

Pythonda o'zgaruvchilar, sonlar va arifmetik amallar bilan ishlashni o'rganamiz

O'ZGARUVCHI (VARIABLE)

O'zgaruvchi - bu ma'lumotni saqlash uchun foydalanishingiz mumkin bo'lgan xotiradagi maydon bilan bog'liq bo'lgan manba kodidagi nom.

kurs = 'Pythonda Dasturlash'
print(kurs)

O'zgaruvchi (variable) bunday deyilishiga sabab, uning qiymati istalgan vaqt o'zgartirilishi mumkin:

kurs = 'Pythonda Dasturlash'
print(kurs)
kurs = 'Django Framework'
print(kurs)

O'zgaruvchini nomlash

O’zgaruvchilar harflar yoki so’zlar bilan ifodalanishi mumkin. Ularni ifodalash uchun ayrim qoidalar mavjud:

• O’zgaruvchi nomi harf yoki tag chiziq bilan boshlanishi kerak

• O’zgaruvchi nomi raqam bilan boshlanmasligi kerak

• O’zgaruvchi nomi faqat harflar, raqamlar va tag chiziqdan iborat bo’lishi mumkin

• O’zgaruvchi nomlari katta-kichik harflarni farqlaydi (ism, iSm, ISM – bular 3 xil o’zgaruvchilar)

• O’zgaruvchi nomi orasida bo’shliq (probel) bo’lmasligi kerak

# To'g'ri nomlangan o'zgaruvchilar:
myvar = "Python"
my_var = "Python"
_myvar = "Python"
myVar = "Python"
MYVAR = "Python"
myvar2 = "Python"

# Noto'g'ri nomlangan o'zgaruvchilar:
2myvar = "Python"
my-var = "Python"
my var = "Python"

O'zgaruvchilarga Pythonda ishlatiladigan funktsiyalar va maxsus kalit so'zlarning (keywords) nomini bermang.

Bir nechta o’zgaruvchiga qiymat o’zlashtirish

Pythonda bir nechta o’zgaruvchiga qiymatlarni bir qatorning o’zida o’zlashtirish mumkin:

a, b, c = "Acer", "Asus", "Lenovo"
print(a) # Acer
print(b) # Asus
print(c) # Lenovo

Va aksincha, bir qiymatni bir nechta o’zgaruvchiga o’zlashtirish ham mumkin:

a = b = c = "Dell"
print(a)
print(b)
print(c)

Ma'lumot turlari

O'zgaruvchilar biror bir turdagi berilganlarni saqlaydi. Pythonda bir necha xildagi berilganlar turlari mavjud bo'lib, ular odatda to'rtta guruhga ajratiladi: sonlar, ketma-ketliklar, lug'atlar va to'plamlar:

1. bool (boolean) – True va False mantiqiy qiymatlar uchun

2. int – butun sonlar uchun

3. float – haqiqiy sonlar uchun

4. complex – kompleks sonlar uchun

5. str – satrlar uchun

6. bytes – 0-255 diapazondagi sonlar ketma ketligi uchun

7. byte array – baytlar massivi uchun

8. list – ro'yхatlar uchun

9. tuple – o'zgarmas ro'yhatlar uchun

10. set – tartiblanmagan unikal ob`ektlar kollektsiyasi uchun

11. frozen set – set singari, faqat u o‟zgartirilishi mumkin emas (immutable)

12. dict – lug'atlar uchun. Har bir element kalit so'z va qiymat juftligi ko'rinishida ifodalaniladi

Bu ma'lumot turlaridan ko'p foydalanadiganlarni ko'rib chiqamiz.

# boolean
label = True

# int
age = 21

# float
price = 18.99

# complex 
a = 3j + 1

# string
s = 'Matn bor.'

# list
lst = ['olma', 'banan', 'nok', 15]

# tuple
tp = ('malibu', 'cobalt', 2018, 'hyundai')

# set
st = {1, -2, 0, 5, -4}

# dict (lug'at)
inson = {
    'ism': 'Bobur',
    'familiya': 'Nurmetov',
    'yosh': 23,
    'kasb': 'tadbirkor',
    'tel': 912345678
}

Ma'lumotlarni ekranga chiqarish

ism = 'Kamol' # string
yosh = 19 # int
vazn = 67.8 # float
info = ism + ' ' + str(yosh) + ' yoshda.' + ' Vazni ' + str(vazn) + ' kg.'
print(info)

Agar siz o'zgaruvchining ma'lumot turini ko'rsatmoqchi bo'lsangiz, bu kasting bilan amalga oshirilishi mumkin.

a = str(Abror7565) # 'Abror7565'
b = int(2.4) # 2 butun son
c = float(5) # 5.0 haqiqiy son
d = list(range(6)) # ro'yhat [0, 1, 2, 3, 4, 5]

O'zgaruvchilarning turini aniqlash

O‟zgaruvchilarning turini aniqlashda type() – funksiyasidan foydalaniladi.

ism = 'Xurshid'
print(type(ism))
# <class 'str'>

yosh = 31
print(type(yosh))
# <class 'int'>

x = 3j + 2
print(type(x))
# <class 'complex'>

SONLAR (NUMBERS)

Pythonda sonlarning 3 ta turi mavjud:

• int (Butun sonlar)

• float (Haqiqiy sonlar)

• complex (Kompleks sonlar)

x = 17 # int
y = 2.3 # float
z = 2j + 1 # complex

int - Butun son

Butun sonlar - barcha musbat va manfiy sonlar hamda 0 ham kiradi.

x = 11356894
y = -282454116
z = 0

print(type(x))
print(type(y))
print(type(z))

float - haqiqiy son

x = 8.78
y = 1.0
z = 1e-2

print(type(x))
print(type(y))
print(type(z))

complex - Kompleks son

x = 2j + 1
y = 1j

print(type(x))
print(type(y))

Ko'p o'zgaruvchiga qiymat berish

a, b = 24, 15.6

Bunda a o'zgaruvchiga 24 qiymatini, b ga esa 15.6 qiymatini yuklaydi. Bu usulni faqat 2 ta o'zgaruvchiga qiymat berish uchun emas, ko'plab o'zgaruvchilarga qiymat berish uchun qo'llashimiz mumkin.

input() funksiyasi

Pythonda foydalanuvchi ham ma'lumot kiritishi mumkin. Bunda input() operatoridan foydalanamiz.

ism = input()
# 'ism' o'zgaruvchisi string tipida
print(ism)

Bu kodda sizdan ism kiritishni so'raydi. Kiritganingizdan keyin uni ekranga chiqaradi. input() funksiyasi yordamida kiritilgan ma'lumot string tipida bo'ladi. Uni int() funksiyasi orqali songa aylantirib olishimiz mumkin:

son = int(input())
# 'son' o'zgaruvchisi int tipida
print(son + 5)
print(son * son)

Bir nechta o'zgaruvchini kiritish

a, b = input().split()
a = int(a)
b = int(b)
print(a / b)

Formatli chiqarish

R1, R2, R3 = input().split()
R1 = int(R1)
R2 = int(R2)
R3 = int(R3)
R = (R1 * R2 *R3)/(R1 * R2 + R2 * R3 + R3 * R1)
print('%.2f' % (R))

Arifmetik amallar

Amallar	Belgi	Kod
Qo'shish	+	a + b
Ayirish	-	a - b
Ko'paytirish	*	a * b
Bo'lish	/	a / b
Qoldiqli bo'lish	%	a % b
Butunli bo'lish	//	a // b
Daraja	**	a ** b

assigment operators

math kutubxonasi

Bu kutubxonada matematik hisob-kitoblarni bajaruvchi funksiyalar joylashgan..

sqrt() - qavs ichida berilgan qiymatning kvadrat ildizini qaytaradi

from math import sqrt

x = 1600
print(sqrt(x))

Bu yerda esa

Javob: 40.0

pow(x,y) - x ning y-darajasini qaytaradi

from math import pow

print(pow(3, 2))

Javob: 9

log2(x) va log10(x) - x ning 2 va 10-lik logorifmini qaytaruvchi funksiyalar

from math import log2, log10

print(log2(8))
print(log10(100))

Javob: 3; 2

pi -π ning qiymatini saqlovchi o'zgaruvchi

from math import pi
print(pi)

math ichidagi ayrim funksiyalar

Funksiya	Funksiya ta'rifi
ceil(x)	x dan katta yoki teng bo'lgan eng kichik butun sonni qaytaradi
fabs(x)	x ning absolyut qiymatini qaytaradi
floor(x)	x dan kichik yoki teng bo'lgan eng yaqin butun sonni qaytaradi
exp(x)	$e^x$ ni qaytaruvchi funksiya
cos(x)	$\cos(x)$ ni qaytaruvchi funksiya
sin(x)	$\sin(x)$ ni qaytaruvchi funksiya
tan(x)	$\tan(x)$ ni qaytaruvchi funksiya
atan(x)	arctang(x) ni qaytaruvchi funksiya
e	Matematik konstanta $e$ (2.71828...)

AMALIYOT

1. O'lchami x bo'lgan kubning hajmini toping?

x = input()
print(int(x) ** 3)

1 - 30 gacha bo'lgan misollar algo.ubtuit.uz saytidan.